چطور اسید فسفریک خوراکی را از نوع صنعتی تشخیص دهیم؟

در دنیای صنایع شیمیایی، اسید فسفریک یکی از مواد پرکاربرد و حیاتی به شمار می رود. این ماده نه تنها در صنایع غذایی، بلکه در حوزه های صنعتی و کشاورزی نیز نقش بسیار مهمی ایفا می کند. تفاوت میان اسید فسفریک خوراکی و صنعتی یکی از موضوعات کلیدی است که گاه تشخیص آن برای تولیدکنندگان مواد غذایی یا حتی خریداران عمده اهمیت حیاتی دارد.

اسید فسفریک خوراکی معمولاً در صنایع نوشیدنی، تولید مواد غذایی، فرآورده های لبنی و داروسازی استفاده می شود، در حالی که نوع صنعتی آن برای تولید کودهای شیمیایی، پاک کننده ها، ضدزنگ ها و مصارف فلزی کاربرد دارد. در ادامه به بررسی دقیق ویژگی های هر دو نوع و روش های تشخیص آنها می پردازیم.

بررسی ویژگی های ساختار و ظاهری اسید فسفریک خوراکی

اسید فسفریک خوراکی از نوعی سنگ فسفات با خلوص بالا استخراج می شود که پس از مراحل تصفیه، فیلتر و خنثی سازی به شکل محلولی شفاف و بی رنگ در می آید. این محصول باید از نظر استانداردهای جهانی، خصوصاً استاندارد FCC و E338، مورد تأیید باشد. در حالت عادی، اسید فسفریک خوراکی مایعی بی رنگ با ویسکوزیته نسبتاً بالا و طعمی تیز و ترش است که در تماس با پوست تحریک ایجاد نمی کند.

در فرمولاسیون شیمیایی، این اسید با نماد H₃PO₄ شناخته می شود و وزن مولکولی آن حدود ۹۸ گرم بر مول است. یکی از شاخص ترین تفاوت های اسید فسفریک خوراکی نسبت به صنعتی، میزان ناخالصی های فلزی است. در نوع خوراکی، عناصر سنگین مانند سرب، آرسنیک و جیوه باید در محدوده ای بسیار پایین تر از یک درمیلیون باشند تا مصرف انسانی آن ایمن محسوب شود. در بسیاری از کشورها از جمله ایران، سازمان استاندارد و وزارت بهداشت کنترل دقیق این مقادیر را الزامی کرده اند.

علاوه بر این، اسید فسفریک خوراکی معمولاً در ظروف پلی اتیلنی یا شیشه ای شفاف بسته بندی می شود تا امکان مشاهده شفافیت و رنگ آن وجود داشته باشد. در صورت نگهداری صحیح، این محلول نباید هیچ گونه رسوب یا تغییر رنگ از خود نشان دهد. از نظر بو نیز، نوع خوراکی فاقد بوی زننده و خاصیت خورندگی محسوس است. در تماس با زبان، مزه ای ترش اما تمیز و بدون تلخی فلزی احساس می شود.

همین خلوص بالا باعث شده که در تولید نوشابه های گازدار، پنیرهای فرآوری شده و شربت های دارویی به عنوان تنظیم کننده pH و طعم دهنده از آن استفاده شود.

بررسی ویژگی ها و ساختار اسید فسفریک صنعتی

محصولات مرتبط: خرید اسید اسکوربیک

بررسی ویژگی ها و ساختار اسید فسفریک صنعتی

در مقابل، اسید فسفریک صنعتی معمولاً از سنگ های فسفاته با خلوص پایین تر و از طریق فرآیند مرطوب تولید می شود. در این روش از اسید سولفوریک برای واکنش با فسفات طبیعی استفاده می شود که نتیجه آن مایعی غلیظ، تیره رنگ و دارای ناخالصی های متعدد فلزی است. این نوع اسید برای مصارف انسانی مناسب نیست زیرا ممکن است حاوی ترکیبات خطرناکی مانند کادمیم، وانادیم یا فلوئور باشد.

از لحاظ ظاهری، اسید فسفریک صنعتی معمولاً رنگی مایل به خاکستری، قهوه ای یا حتی سبز کم رنگ دارد. در برخی موارد با چشم غیرمسلح می توان ذرات معلق یا رسوبات ریز را در ته ظرف مشاهده کرد. برخلاف نوع خوراکی که تقریباً بی بو است، نوع صنعتی ممکن است بویی تند و شیمیایی شبیه به اسید سولفوریک یا فلز اکسید شده داشته باشد.

در سطح مولکولی تفاوت چندانی میان دو نوع وجود ندارد، زیرا هر دو از نظر ترکیب شیمیایی دارای سه اتم هیدروژن، یک اتم فسفر و چهار اتم اکسیژن هستند. اما تفاوت در میزان خلوص و روش تولید باعث تفاوت شدید در رفتار آنها هنگام واکنش با سایر مواد می شود. به عنوان مثال، اسید فسفریک صنعتی در تماس با فلزات ممکن است بخارات خطرناک آزاد کند یا باعث خوردگی سریع سطوح شود. این در حالی است که نوع خوراکی تحت شرایط کنترل شده حتی در تماس با ظروف فولادی ضدزنگ نیز واکنش خاصی نشان نمی دهد.

اسید فسفریک صنعتی معمولاً در بشکه های فلزی یا پلی اتیلنی ضخیم با رنگ مات عرضه می شود و روی برچسب آن الزاماً باید عبارت “Industrial Grade” درج شده باشد. در بسیاری از موارد، کارخانه های شیمیایی برای جلوگیری از سوءاستفاده غذایی، از افزودن رنگدانه های خاص به محصول استفاده می کنند تا تمایز ظاهری آن بیشتر شود.

روش های تشخیص اسید فسفریک صنعتی و خوراکی

تشخیص تفاوت میان دو نوع اسید فسفریک تنها با نگاه کردن ساده به رنگ و بو ممکن است گمراه کننده باشد. روش های علمی و تجربی مختلفی وجود دارد که می توان با کمک آنها نوع خوراکی را از صنعتی متمایز کرد. نخستین روش، بررسی برچسب و منبع تولید است. بر روی بطری های اسید فسفریک خوراکی باید شماره ثبت سازمان غذا و دارو، عبارت Food Grade و استاندارد E338 درج شده باشد.

اگر این اطلاعات وجود نداشته باشد یا در برچسب به طور مبهم ذکر شده باشد، احتمال صنعتی بودن محصول زیاد است. روش دوم، اندازه گیری میزان فلزات سنگین از طریق آزمون ICP یا اسپکترومتری جذب اتمی است. در جدول زیر مقایسه ای میان دو نوع اسید از نظر شاخص های کیفی ارائه شده است:

از روش های تجربی دیگر می توان به تست رسانایی الکتریکی اشاره کرد. معمولاً اسید فسفریک صنعتی به دلیل وجود یون های فلزی بیشتر، رسانایی الکتریکی بالاتری دارد. همچنین در آزمایش واکنش با کاغذ فیلتر سفید، نوع خوراکی نباید لکه یا رنگ باقی بگذارد، در حالی که نوع صنعتی ممکن است هاله ای زرد یا خاکستری ایجاد کند.

در نهایت، معتبرترین روش تشخیص، خرید از منابع معتبر و برندهای شناخته شده است. بسیاری از تأمین کنندگان معتبر در ایران، محصولات خوراکی را با گواهی آنالیز (COA) عرضه می کنند که نشان دهنده تطابق محصول با استانداردهای بهداشتی است.

مطالب مشابه: هر آنچه درباره تفاوت اسید فسفریک خوراکی و صنعتی باید بدانید!

خطرات استفاده از اسید فسفریک صنعتی در محصولات خوراکی

اگر از اسید فسفریک صنعتی در صنایع غذایی استفاده شود، ممکن است سلامت انسان ها به خطر بیفتد. این اسید مقادیر زیادی فلزات سنگین، فلوئور و ترکیبات سولفاتی دارد که می تواند سبب مسمومیت مزمن شده و یا به ارگان های بدن آسیب می رساند. مصرف طولانی مدت مواد غذایی آلوده به این ترکیبات می تواند منجر به مشکلات کلیوی، پوکی استخوان، آسیب عصبی و حتی سرطان شود.

در شرایط خاص، تماس مستقیم یا استنشاق بخارات ناشی از آن در محیط های صنعتی ممکن است باعث تحریک مجاری تنفسی و سوختگی پوست شود. در صنایع نوشیدنی، استفاده از نوع صنعتی می تواند باعث تغییر طعم، بوی ناخوشایند و ته نشینی مواد ناخواسته شود. این موضوع نه تنها کیفیت محصول را پایین می آورد، بلکه برند تولیدکننده را در معرض از دست دادن اعتماد مصرف کنندگان قرار می دهد.

سازمان غذا و داروی ایران (IFDA) به صراحت استفاده از اسید فسفریک صنعتی در فرآورده های غذایی را ممنوع اعلام کرده و تخلف از این دستورالعمل را جرم محسوب می کند. در گذشته نمونه هایی از تخلف های صنعتی گزارش شده است که در آنها تولیدکنندگان سودجو به جای نوع خوراکی از نوع صنعتی استفاده کرده اند تا هزینه تولید را کاهش دهند.

نتیجه این اقدام، بروز مسمومیت های گسترده و آسیب به اعتبار برندها بوده است. بنابراین آگاهی از تفاوت ها و اطمینان از اصالت محصول، نه تنها برای سلامت جامعه بلکه برای پایداری اقتصادی واحدهای تولیدی نیز حیاتی است.

خطرات استفاده از اسید فسفریک صنعتی در محصولات خوراکی

جمع بندی

با وجود شباهت های شیمیایی میان اسید فسفریک خوراکی و صنعتی، تفاوت در خلوص و ترکیبات جانبی، آن ها را به دو ماده کاملاً متفاوت از نظر ایمنی و کاربرد تبدیل کرده است. نوع خوراکی برای استفاده در صنایع غذایی و دارویی فرموله می شود و باید از هرگونه فلز سنگین، ترکیب آلی یا ناخالصی شیمیایی عاری باشد. در مقابل، نوع صنعتی بیشتر در صنایع شیمیایی، فلزکاری و کشاورزی به کار می رود و برای مصرف انسانی به هیچ وجه مناسب نیست.

شناخت تفاوت های ظاهری، بررسی گواهی آنالیز و خرید از تولیدکنندگان معتبر از مهم ترین روش های اطمینان از سلامت این محصول است. توجه به برچسب Food Grade، رنگ شفاف و نبود بو یا رسوب نیز از نشانه های قابل اطمینان برای تشخیص سریع به شمار می آید.

سوالات متداول درمورد چطور اسید فسفریک خوراکی را از نوع صنعتی تشخیص دهیم؟

1. آیا می توان از اسید فسفریک صنعتی برای تولید نوشابه استفاده کرد؟
   خیر. اسید فسفریک صنعتی حاوی فلزات سنگین و ناخالصی های خطرناک است که در تماس با بدن انسان می تواند اثرات سمی ایجاد کند. تنها نوع خوراکی با گواهی استاندارد E338 مجاز به استفاده در صنایع نوشیدنی است.
2. رنگ اسید فسفریک خوراکی چگونه است و آیا تغییر رنگ نشانه فساد است؟
   نوع خوراکی باید کاملاً شفاف و بی رنگ باشد. هرگونه تغییر رنگ به زردی یا خاکستری می تواند نشان دهنده آلودگی یا نگهداری نامناسب باشد. در این شرایط، استفاده از آن توصیه نمی شود.
3. تفاوت اصلی بین اسید فسفریک خوراکی و صنعتی در چیست؟
   تفاوت اصلی در خلوص و میزان فلزات سنگین است. در نوع خوراکی این مقادیر بسیار ناچیز و کنترل شده اند، در حالی که نوع صنعتی برای مصارف غیرخوراکی طراحی شده و دارای ناخالصی های شیمیایی خطرناک است.
4. چگونه می توان از اصالت اسید فسفریک خوراکی اطمینان پیدا کرد؟
   بهترین روش، خرید از تأمین کنندگان معتبر با ارائه گواهی آنالیز (COA) و برچسب Food Grade است. همچنین می توان از تست های آزمایشگاهی مانند ICP برای سنجش میزان فلزات سنگین استفاده کرد.